Strzyzow.info.pl :: Strzyżów

Historia

Na podstawie wykopalisk archeologicznych stwierdzono ze początki osady należy datować na IX w. n.e. W XII i XIII w. znajdowała się tu obronna strażnica, po której pozostał stożkowaty nasyp ziemny. Pierwszy znany, pochodzący z 1376 r. dokument, wspomina o nadaniu wsi przez księcia halickiego Jerzego Daniłowicza, prawosławnemu biskupstwu chełmskiemu. Prawdopodobnie Władysław Jagiełło nie uznał tego nadania (niektórzy kwestionują autentyczność dokumentu), gdyż wieś pozostała własnością królewską. Dopiero w roku 1462 wieś przeszła w prywatne ręce. Król Kazimierz Jagiellończyk nadał Strzyżów Janowi Łaźniewskiemu. Nie wiadomo jak długo wieś pozostawała w rękach rodu Łaźniewskich. Są o nich wzmianki jeszcze w XVI w., później prawdopodobnie na drodze koligacji rodzinnych, wieś trafiła w ręce rodu Pociejów. W pierwszej połowie XVIII wieku właścicielem Strzyżowa był starosta wołkowyski Antoni Pociej. Wieś jako wiano otrzymała jego córka Ludwika Honorata, od około 1740 roku zamężna z księciem Stanisławem Lubomirskim, wojewodą bracławskim, a później kijowskim. W latach 1762-1786 zbudowano tu murowany, dwukondygnacyjny pałac, który zachował się do dnia dzisiejszego. Późnobarokowy pałac z XVIII wieku. Zbudowany w latach 1762-1786 przez księstwo Ludwikę Honoratę (z rodu Pociejów) oraz Stanisława Lubomirskich. Budynek po pożarze, przebudowany w 1836 roku przez rodzinę Ożarowskich. Po obu stronach pałacu stoją pawilony z drugiej połowy XVIII wieku, zachodni pełnił funkcję pałacowej kaplicy, wschodni służył jako lamus. Po zakończeniu II wojny światowej pałac był siedzibą Wojsk Ochrony Pogranicza. Od początku lat 60., aż do dnia dzisiejszego, w pałacu mieści się biuro Cukrowni Strzyżów Zabudowania cukrowni z 1899 r.

Z 1507 roku pochodzi wzmianka o istnieniu w Strzyżowie cerkwi. Kolejne drewniane cerkwie, na miejsce dotychczasowych, wybudowano w 1724 oraz 1817 roku. Ta ostatnia, po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, w 1875 roku została przemianowana na prawosławną. Według rejestru dóbr z 1531 r. we wsi, oprócz cerkwi, znajdował się młyn. W latach 1851-58 istniała w Strzyżowie parafialna szkoła unicka powstała po zlikwidowaniu wcześniejszej szkoły elementarnej. Budynek szkolny został spalony przez oddział UPA podczas II wojny światowej.

W 1896 roku od Skarżyńskich majątek strzyżowski z istniejącą od dawna gorzelnią zakupił Edward Chrzanowski z Moroczyna. Z jego inicjatywy w 1899 roku zbudowano cukrownię, która w latach trzydziestych XX wieku wykupiła na licytacji dobra dworskie, z przeznaczeniem na siedzibę dyrekcji i mieszkania dla fachowców.

W roku 1921 wieś zamieszkiwało 921 mieszkańców, w tym 687 Ukraińców oraz 68 Żydów, natomiast przy cukrowni mieszkało 173 mieszkańców, w tym 43 Ukraińców i 6 Żydów.

Wkrótce po wkroczeniu wojsk radzieckich, istniejąca cerkiew (z 1817 r.) zaczęła też pełnić funkcję kościoła rzymskokatolickiego, parafii Horodło. Wyjazd Ukraińców na Ukrainę, umożliwił całkowite przejęcie budynku. 10 lutego 1947 roku biskup lubelski Stefan Wyszyński powołał w Strzyżowie parafię pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Jest to drewniana budowla, o konstrukcji zrębowej, jednonawowa, oszalowana, ze sklepieniem kolebkowym wewnątrz.

Mieczysław G. Bekker

Mieczysław G. Bekker (1905-1989r.) Polsko-amerykański inżynier i naukowiec urodzony w Strzyżowie, absolwent (1929) Politechniki Warszawskiej (w latach 1939-1942 we Francji, potem w Kanadzie i USA, od 1956 na stałe w USA), konstruktor i teoretyk pojazdów wojskowych i terenowych, twórca nowej dziedziny wiedzy inżynierskiej zwanej terra mechaniką. Pracownik Ministerstwa Spraw Wojskowych (1931-1939), wykładowca na Politechnice Warszawskiej (1936-1939), profesor kilku wyższych uczelni w USA, potem konstruktor w laboratoriach General Motors w Santa Barbara, CA (1960-1970), doradca armii kanadyjskiej i amerykańskiej. Twórca koncepcji i współtwórca konstrukcji księżycowego pojazdu LRV (Lunar Roving Vehicle) użytego przez wyprawy księżycowe Apollo 15, Apollo 16 i Apollo 17, autor wielu światowych patentów z dziedziny konstrukcji pojazdów terenowych, w tym przeznaczonych do pracy na innych planetach.

Jego główne dokonania to:

1956: Publikacja pierwszej z serii fundamentalnych książek na temat konstrukcji pojazdów: "Theory of Land Locomotion" ("Teoria lokomocji lądowej"), The University of Michigan Press; (drugie wydanie: 1962r.).

1960: Publikacja książki "Off-the-Road Locomotion" ("Lokomocja po bezdrożach"), The University of Michigan Press.

1963: Praca "Mechanics of locomotion and lunar surface vehicle concepts" ("Mechanika lokomocji i koncepcje pojazdu do jazdy po powierzchni Księżyca"), zawierająca pierwsze koncepcje pojazdu księżycowego.

1969: Publikacja książki "Introduction to Terrain Vehicle Systems" ("Wprowadzenie do systemów pojazdów terenowych"), The University of Michigan Press; książka zawiera m.in. pierwsze wyniki badań autora nad konstrukcją pojazdu księżycowego LRV.

1963-1972: Opracowanie kilku koncepcji pojazdu księżycowego i propozycji General Motors dla NASA, udział w konstrukcji docelowego pojazdu LRV (opracował osobiście konstrukcję specjalnych ażurowych opon siatkowych oraz elastycznej ramy pojazdu) oraz konsultacja i ocena całości konstrukcji i późniejszych jej modyfikacji. Pojazd został ostatecznie zbudowany przez firmę Boeing z General Motors (AC Electronics Defense Research Laboratories [obecnie Delco Electronics Division] w Santa Barbara, gdzie kierownikiem był Bekker) jako podwykonawcą.

Bekker był także laureatem wielu nagród, m.in. złotego medalu Kolumba miasta Genua (Włochy) oraz doktoratów honoris causa Politechniki w Monachium i uniwersytetów w Ottawie i Bolonii.

Zabytki

Na uwagę w Strzyżowie zasługuje najstarszy z pałacy na terenie powiatu hrubieszowskiego. To późnobarokowy pałac z jego okazałym zespołem parkowym wzniesiony w latach 1762-86 z woli księstwa Ludwiki Honoraty i Stanisława Lubomirskich, przebudowany po pożarze w 1836 r. przez Ożarowskich. Pięknie położony na skarpie opadającej stromo ku nadbużańskim łąkom, częściowo zachował wystrój wnętrz z plafonami i kominkami. Po obu stronach pałacu stoją oryginalne ośmioboczne pawilony z II poł. XVIII w; zachodni mieścił kaplicę, wschodni służył jako lamus. Po wojnie w pałacu mieściła się placówka Wojsk Ochrony Pogranicza a od początków lat 60-tych po remoncie należy do cukrowni Strzyżów. Podczas remontu znikły niektóre elementy starego wystroju, ale w wielu pomieszczeniach nadal można podziwiać elementy rokokowe stiukowe, jakich -oprócz Łabuniek k. Zamościa -na Zamojszczyźnie już dzisiaj nie ma.

Odwiedzając to miejsce warto zwrócić uwagę na niektóre detale. Pałac jest dwukondygnacyjny, zwrócony frontem na północ. Środkowy ryzalit frontowy zwieńczony został trójkątnym szczytem, w którym umieszczone zostały kartusze herbowe Starzeńskich i Skarżyńskich -lis i Bończa, bo za ich czasów przebudowywano tę część dworu. Od północno - zachodniej strony pałacu zachowała się sadzawka z kolistą wysepką, na której pobudowano muszlę koncertową. W Strzyżowie godna uwagi jest cerkiew z 1817 r. Zamieniona na cerkiew prawosławną po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej w 1875 r. Rekoncyliowano ją na kościół rzymskokatolicki.